Modernizam

Modernizam je termin koji ima dvojako značenje, označava: 1.) pojavu usklađivanja određenih fenomena sa duhom vremena i zahtevima mode i 2.) književni pokret.
Termin je prvobitno nastao u teologiji i filosofiji i označavao pojavu kritike crkvenih kanona i moralnih propisa. Oznaka koja se, s jedne strane, poistovećuje u umetničkim i literarnim tendencijama kao izraz za savremene pojave, a s druge strane, želi da u tim pojavama istakne ono što je upravo savremeno, što prevazilazi tradiciju i sa sobom donosi inovacije.


U tom smislu izraz je preuzet iz francuskog jezika, pa je u nemačkoj literaturi dobio konkretnije oblike pod oznakom "die Moderne" (Moderna) za nastoja koja se javljaju pri kraju 19. veka uglavnom sa naturalizmom. U ovom smislu termin je možda još izrazitije prisutan u slovenskim književnostima. Jasne konture "modernismo" ima i u književnosti Latinske Amerike. Ipak, u okviru svetske književnosti, u svojoj nepdređenosti, javlja se čas kao oznaka za naturalizam, čas za dekadencu, impresionizam, simbolizam, futurizam, dadaizam, ekspresionizam, neoromantizam, nadrealizam, egzistencijalizam. Iako je pojam modernizam vrlo dinamičan i relativan, u našoj nauci o književnosti ustalilo se mišljenje da se modernističke tendencije javljaju početkom 20.veka. Dok u srpskoj poeziji ovog doba postoje dve struje: parnasovsko-simbolička ili estetička (Dučić, Rakić) i rodoljubivo-aktivistička (Šantić, V.Petrović), dotle u pripovedačkoj prozi počinju da se naslućuju moderne tendencije ("Nemirne duše" Matavulja). Pred Prvi svetski rat dominira antipozitivistička i antiracionalistička koncepcija umetnosti i posebno poezije (Dis, Pandurović), koja nagoveštava pojavu ekspresionizma. Posle Prvog svetskog rata, najizrazitiji nosioci avangardnih tendencija tendencija bili su Vinaver, R.Petrović, Andrić i Crnjanski.
Kao književni pokret modernizam nastaje u Latinskoj Americi pod istovremenim uticajima francuskih romantičara, parnasovaca i simbolista, a uz korišćenje elemenata španske književnosti, naročito barokne i romantičarske. Predstavljao je reakciju mladih pisaca realizam, naturalizam i kostumbrizam u književnosti i na pozitivizam u filosofiji. Tokom poslednjih decenija 19. veka elementi modernističkih novina pojavljuju se u delima kubanca H.Martija, meksikanca M.G.Nahere, urugvajca H. del Kasala, kolumbijca H.A.Silve. Objavljivanje Martijeve zbirke pesama  Ismaelillo 1882. godine označava početak modernizma u hispanoameričkoj poeziji. Kao godina afirmacije modernizma smatra se 1888. kada nikaragvanac R.Dario objavljuje knjigu stihova i proze Azul (Plavetnilo). Dario postaje neprikosnoveni uzor modernista, od kojih su najznačajniji meksikanac A.Nervo, argentinac L.Lugones, bolivijac R.H.Frejre, venecuelanac M.D.Rodriges, gvatemalac E.G.Kariljo.
- Početkom 20. veka stiče mnogobrojne pristalice i među mladim španskim piscima: H.R.Himenes, M.Maćado, R.de Valje-Inklan, F.Vijaespesa, postavši tako opšte hispanski pokret čiji propadnici će korenito izmeniti i obnoviti književnost španskog jezika i u Americi i u Evropi. Glavne novine modernizma su: raznovrsne teme i motivi iz mnogih izvora (klasična istorija i mitologija, istočnjačke civilizacije, hrišćanstvo, budizam, islam, skandinavska mitologija, Vizantija, Francuska 18. veka, španski srednji vek i renesansa, prehispanska Amerika), izraziti umetnički individualizam, težnja za originalnošću, kult lepote, negovanje forme, težnja da se poezija oslobodi utilitarnosti i socijalne funkcije, negovanje senzibilnosti i senzualnosti, elitizam, kosmopolitizam koji ipak ne isključuje elemente amerikanizma, obnova pesničkog jezika, eksperimentisanje sa tradicionalnim metričkim formama španske poezije. Većina modernista negovala je liriku; neki su (kao na primer Dario) pisali i narativne patriotsko-prigodne pesme; obnovili su prozne vrste - pripovetku i roman i stvorili u hispanskim književnostima nove prozne vrste: pesmu u prozi, impresionistički esej i modernističku hroniku. Francuska je predstavljala višestruki uzor hispanoameričkim modenistima, od kojih su je mnogi smatrali svojom duhovnom otadžbinom. Dok postoje sporenja oko kraja modernizma (raspon od 1910-1940. godine) ipak preovladava mišljenje da krajem 1918. godine modernizam prestaje da bude dominantan u hispanskim književnostima, iako elementi modernističke estetike i dalje postoje u delima nekih hispanoameričkih pisaca, koje neki nazivaju drugom generacijom modernista, a neki post-modernistima.